Tekst: Olaf Klaassen (Welkom bij de Birdingholland.nl-club!)
Zoveel mogelijk roofvogelsoorten op één dag proberen te zien, en dan starten met een kwartet spechtensoorten voordat de excursie goed en wel is begonnen: Kleine Bonte, Grote Bonte, Groene en Zwarte Specht. Het is meteen duidelijk dat we in Oost-Gelderland zijn, aan de rand van het Bergherbos om precies te zijn. Maar hadden zich wel de juiste vogelsoorten voorbereid op onze komst? Dat antwoord kregen we toen er binnen vijf minuten een juveniele Sperwer pal voor onze neus voorbijkwam. Jazeker, hier zitten ook roofvogels! Het was het begin van een excursie die gedurende één week tweemaal op het programma stond en waarop we naast het Bergherbos ook wat locaties in de Oude Rijnstrangen en de Veluwe zouden aandoen: zeer uiteenlopende gebieden met zeer uiteenlopende vogelsoorten. Het Bergherbos is een roofvogelrijk bos met landelijk gezien hoge dichtheden Haviken en Wespendieven. Dat waren dan ook de doelsoorten voor de eerste uurtjes. Tel daarbij op dat er langs de rand van dit bos stuwing van roofvogeltrek optreedt (de fameuze roofvogeltrektelpost Eltenberg ligt aan de zuidpunt van dit bosgebied) en je hebt de ingrediënten voor een verwachtingsvol roofvogelfestijn.
21 augustus 2021
Eerst maar eens het bos in, waar we een mooie vliegshow van een Grauwe Vliegenvanger kregen voorgeschoteld tegen een achtergrond van zingende Glanskop en roepende Kuifmees. Leuk, maar we kwamen voor de roofvogels. Ook leuk, of misschien nog wel veel leuker, waren de Kruisbekken die met hun steeds aanzwellend geroep hun aanwezigheid verraadden. Dat was een soort die iedereen graag wilde zien! Toegegeven, geen roofvogel, maar wel een kromme snavel, dus een spontaan ingelaste zoektocht naar deze soort werd unaniem goedgekeurd. We hoorden constant groepjes overkomen en ook ergens neerstrijken maar steeds op een voor ons onzichtbare plek. Maar zoals dat wel vaker gaat bij vogels kijken, als je de moed bijna hebt opgegeven, want wij waren alweer teruggeschakeld naar het roofvogelprogramma door in een Havikterritorium een eventueel rondvliegend jong op te wachten, zijn de vogels je opeens verrassend goedgezind. En dat is nog zacht uitgedrukt, want werkelijk exact op de plek waar wij ons hadden opgesteld, pal onder een lariks, streek een clubje van 10-15 vogels neer: het waren vermoedelijk meerdere families, want wij konden minutenlang zowel Kruisbekken in mannelijk, vrouwelijk en juveniel kleed bewonderen. Ondertussen hoorden we ze nog wat doorpruttelen, zelfs wat zanggeluidjes, met op de achtergrond het geroep van rondvliegende groepjes. Wat een fantastische “soundscape”, wij werden er helemaal stil van. Hadden wij hiermee aan het begin van de dag al het hoogtepunt van de excursie bereikt?
Beduusd van al dit schoons liepen we terug voor de koffie, maar de koek was nog niet op. En dat was ook niet de bedoeling want behalve Sperwer en wat Buizerds hadden we nog niet veel roofvogels gezien. Een open veldje middenin het bos bood ons wat uitzicht, en twee cirkelende roofvogels bleken al vrij snel als Wespendief en Buizerd herkend te worden. Perfect studiemateriaal om het verschil tussen beide soorten te zien! Ook vloog hier een Havik voorbij die zich goed liet bekijken zodat de gewenste doelsoorten binnen waren en tevens het aantal roofvogelsoorten wat werd opgekrikt.
Terug aan de rand van het bos, met uitzicht op de trekbaan, was het inmiddels flink opgewarmd en zo zou het de rest van de dag ook blijven. Ideale omstandigheden voor roofvogels om de lucht in te gaan, en voor ons om gewoon af te wachten wat zich aan zou dienen. Dat waren eerst twee jonge Buizerds, toen een jonge Torenvalk, toen een adulte Sperwer, toen een jonge Sperwer, toen weer een jonge Torenvalk… Na een kwartier keken wij naar minimaal 12 roofvogels tegelijk! Zowel van Buizerd (4), Sperwer (3) en Torenvalk (5) hingen families met jongen rond die het regelmatig met elkaar aan de stok hadden. Wat een fijn roofvogelfeestje om mee te maken!
De volgende stop was de Lobberdense Waard bij Pannerden, een kleigatencomplex met kans op rondhangende Visarend of jagende Boomvalk. Beide soorten lieten het afweten maar een bedelend Buizerdjong met een alarmerende oudervogel bood ons de gelegenheid juveniel en adult in deze tijd van het jaar van elkaar te onderscheiden. Het ontbreken van nieuwe roofvogelsoorten werd hier gecompenseerd door een langsvliegende juveniele Groene Specht en een belletje Ooievaars.
Een gebied verderop, midden in de Oude Rijnstrangen, kon netjes volgens de verwachting een Bruine Kiekendief aan de soortenlijst worden toegevoegd. Een fraai adult vrouwtje kwam een aantal keren jagend voorbij. Ook hier werd intensief turen uiteindelijk ruim beloond. Uit een hoogspanningsmast kwam een Slechtvalk tevoorschijn, liet zich vallen tot vlak boven de grond, trok een sprintje richting een opvliegend groepje Spreeuwen, plukte er één uit en vloog er enigszins moeizaam mee omhoog naar een naastgelegen mast. En dit alles binnen een minuut. Ons werkelijk in verbijstering achterlatend. Wij hadden die masten toch allemaal gecheckt? Waarom hadden we die Slechtvalk niet opgemerkt? Eenmaal neergestreken bleek het niet aan ons observatievermogen te liggen. Ook nu was de Slechtvalk nagenoeg onzichtbaar en bleek het ijzer van de masten met gemak een forse vogel als een Slechtvalk te kunnen verhullen. Roepende Waterrallen, rondvliegende Watersnippen en een constant bedelende jonge Zwarte Stern maakten het auditieve plaatje hier compleet. En we waren nog niet klaar, de Veluwe moest nog komen!
Op dus naar Planken Wambuis aan de rand van de Hoge Veluwe, waar naast de al jaren gebruikelijke Slangenarenden al wekenlang een Steenarend en een Lammergier verblijven. Dat zijn nog eens soorten om tijdens een roofvogelexcursie mee te pikken! De ervaring leert echter, en daar kan de gids over meepraten, dat de trefkans klein is. Deze vogels gaan niet vaak de lucht in en als ze het doen bestrijken ze met gemak een enorm gebied. Maar niet geschoten is altijd mis nietwaar? Ik ga het niet onnodig spannend maken, we hebben ze niet gezien, maar ons obsessieve scannen van de lucht leverde nog een gedenkwaardige afsluiter op: eerst een eigenlijk al opgegeven soort voor deze dag: Zeearend! (ver weg, maar op postuur en vlieggedrag onmiskenbaar), niet veel later gevolgd door een zwaar getijgerde Wespendief (roofvogelaarsjargon voor de intensiteit van vlekkenpatroon op lichaam) die kwam aanvliegen en boven in een Grove den ging zitten. Deze vogel moet aangevoeld hebben dat wij een passend slot van deze dag wensten, want iedereen heeft de vogel met zijn kenmerkend kleine duifachtig kopje uitvoerig door de telescoop kunnen bekijken.
Zodoende sloten we de dag af met acht roofvogelsoorten. Zowaar geen slechte score, ook al was tien de inzet. Maar stiekem telden we twee waarnemingen dubbel, want een Slechtvalk die voor je ogen een Spreeuw pakt, en een zittende Wespendief boven in een den? Die zie je niet elke dag!
27 augustus 2021
Waar we een week eerder startten met een kwartet spechten, vormde nu een fraaie regenboog het decor toen we om 09.00 uur op de gong sloegen. Het bleek een voorbode voor de rest van de dag, waar we weliswaar de zon zagen maar vooral het gevoel hadden tussen de buien door te moeten vogelen. Het mocht de pret niet drukken, we waren met een gezellige groep, en we gingen gewoon ons best doen.
Het bos trakteerde ons opnieuw op een Grauwe Vliegenvanger, ditmaal met gelijktijdig roepende Glanskop en Matkop op de achtergrond, best bijzonder! De gebruikelijke stop bij het open veldje in het bos leverde direct al Kruisbekken op. Weliswaar aan de andere kant van het veld, maar door de scoop duidelijk zichtbaar foeragerend op de lariksappels. Allemaal leuk en aardig, maar we kwamen voor de roofvogels. Alsof ze het ons hoorden denken kwamen vanuit het niets twee jonge Boomvalken het veldje oversteken. Mooi te zien waren het bruinige uiterlijk en het ontbreken van wit op de kop. Die was binnen! Een week eerder moesten we het nog zonder Boomvalken stellen.
Terug aan de rand van het bos bleek al snel dat we niet op veel roofvogeltrek hoefden te rekenen. Het waaide stevig, en een naderende bui leek de nodige zwaluwen naar beneden te duwen, maar roofvogels zaten er niet tussen. Boven het veld noteerden we wel vrij vlot jagende Torenvalk, Sperwer en Buizerd. Het ontbreken van de gehoopte Wespendief werd voor dit moment ruimschoots goedgemaakt door een paartje Raven dat hun komst al roepend had aangekondigd en opeens boven ons hoofd verscheen. Na wat rondjes draaien en enkele typische buitelingen vervolgden ze hun weg. Dank u wel, op naar de koffie!
Iets lekkers bij de koffie betekent bij Birdingholland.nl een Hollandse stroopwafel, maar ditmaal kwam daar nog een extra traktatie bovenop: een grandioze schermutseling tussen een jonge Sperwer en een jonge Torenvalk. Alsof ze wisten dat roofvogels op het excursieprogramma stonden! En niet even een korte verjaag actie, nee, tot 3-4 keer toe een felle aanval van de Sperwer op de Torenvalk waarbij door het grootteverschil duidelijk was dat het ging om een mannetje Sperwer.
De volgende stop was de Kleine Gelderse Waard. Tijdens de voorbereiding van deze excursie was daar twee dagen eerder nog een Zwarte Wouw aanwezig. Elke hoopvolle roofvogel werd dan ook met spanning ontvangen maar menigeen zal het herkennen: wéér een Buizerd…. Tussen de zwaluwen en de regen door zagen we nog wel een Bruine Kiekendief (nieuwe dagsoort!) en een Boomvalk, vermaakten we ons prima met clubjes Lepelaars en eclipskleden van Zomertaling en Wintertaling, maar nieuwe spannende roofvogelsoorten leverde het niet op.
Gelukkig was er nog een ander rietmoeras waar we ons geluk konden beproeven: de Jezuïtenwaai. Het was halverwege de dag en we hadden al mooie waarnemingen gedaan, maar toch bekroop ons het gevoel dat we onderhand iets bijzonders konden gebruiken. Meteen bij aankomst in het gebied vlogen wat groepen Grauwe Ganzen de lucht in, niet veel later gevolgd door Kieviten. Het zou toch niet? Les 1 van de dag was nog geweest: neem elke alarmerende vogel serieus want vaak slaan ze aan op een roofvogel. Een Zeearend zou kunnen, een Slechtvalk, een Visarend wellicht? Intensief werd door iedereen het luchtruim afgespeurd maar hoe langer het duurde hoe meer de hoop vervloog op een rover als aanstichter van de paniek. Totdat Emma de nu al legendarisch geworden woorden uitsprak: “En die dan?” Majestueus kwam daar een volwassen Zeearend aanflappen, de bek open, een volle krop, en recht over ons heen! Dit was precies wat we even nodig hadden, wat een topwaarneming. De stoeltjes die we hadden meegenomen konden we goed gebruiken om even bij te komen (en de forse meidoorns om te schuilen voor de zoveelste bui). We zagen nog een Bruine Kiekendief en togen daarna naar onze laatste bestemming: de Veluwe.
Het heideveld op Planken Wambuis was al vooraf aangekondigd als de plek waar we moe en voldaan op de meegenomen stoeltjes de dag zouden afsluiten. Moe waren we zeker, voldaan zou een uitroepteken krijgen als we hier nog even een grote jongen voorbij zouden zien komen. En dan het liefst een van die twee grote jongens (ik ga ze weer noemen, hoe gevaarlijk het ook is: Steenarend en Lammergier) waar menig vogelaar de afgelopen weken de Veluwe voor had bezocht. We zagen een Torenvalk, een Boomvalk (onmiskenbaar ditmaal!) en toen een Buizerd, dus het oplopend formaat was helemaal in lijn met de inmiddels opgelopen spanning. De apotheose kwam inderdaad in de vorm van een grote jongen, al was het niet helemaal de gedroomde reus. Ook hier, in een totaal ander landschap, bleek een Zeearend ons nog even een euforisch momentje te bezorgen. Op iets grotere afstand dan in de Rijnstrangen, een onvolwassen exemplaar ditmaal, maar een passend sluitstuk voor een excursie waar roofvogels het hoofddoel vormden.